Sterke woorden overleven de waan van de dag, de
misleiding van het modieuze.
Vooral ook in hun combinatie: de zin. In het samenstel van zinnen: de alinea. En in alle alinea's
samen: het verhaal.
Denk bijvoorbeeld aan een schrijver als Jan Wolkers, wiens beeldende woordkunst sterk is beïnvloed door de bijbelteksten waarmee zijn vroege jeugd was doordrenkt.
Of denk aan de beroemde woorden van Martin Luther King: I have a dream... Telkens herhaald in een toespraak die uiteindelijk de raciale verhoudingen tussen miljoenen Amerikanen definitief heeft veranderd.
Waarom zijn citaten zo populair? Omdat het de stolsels zijn van gedachten-inhouden die mensen in beweging wisten te brengen. En die tegelijk een soort algemene, universele waarheid in zich dragen. Ze bezitten een onmiskenbare kracht.
Het verhaal van de 'mislukte steniging' vind ik
hiervan een prachtig voorbeeld. Een overspelige vrouw is in de
hoek gedreven - letterlijk met de rug tegen de muur - en staat op het punt om
vanwege deze zonde te worden geëxecuteerd door middel van steniging. Een
omstander (vermoedelijk een journalist) weet dat iets verderop Jezus rondloopt om te prediken.
De man roept Jezus erbij, die het dorpsplein betreedt en het tafereel aanschouwt. Hij ziet
een groep mannen in een kring staan met keien in hun handen, klaar om het vonnis
te voltrekken.
Jezus stapt tussen de mannen in en kijkt ze aan. Zegt dan, op rustige toon:
'Hij die zonder zonde is, werpe de eerste steen!'
De stilte die hierop volgt lijkt een uur te
duren. De mannen kijken afwisselend naar de vrouw, naar Jezus, naar elkaar. Dan
buigen de hoofden zich omlaag, starend naar de grond. De een na de ander laat
zijn stenen in het zand vallen. Beschaamd keren zij zich om en verlaten het
plein. Allemaal.
Tegen de - inmiddels danig opgeluchte - vrouw
zegt Jezus:
'Ga heen en zondig niet meer.'
Da's nou wat je noemt de macht van het woord. Nog geen tien woorden, die in staat blijken de collectieve, dodelijke energie van een groep te doen omslaan in schaamte, machteloosheid. En tegelijk de machteloze een reddende hand reiken. Zonder wapens, zonder dreiging of machtsvertoon. Het woord in optima forma!
Nog een voorbeeld, van hoe het woord invloed kan hebben op gedrag.
Een jonge Samurai-krijger heeft gehoord van de
oude meester, die dagelijks mediteert op een rots. Na veel omzwervingen heeft
hij de meester eindelijk gevonden en legt hem die ene vraag voor, die hem al zo
lang uit zijn slaap houdt.
'Meester, wat is toch het verschil tussen hemel en hel?'
De oude Roshi reageert furieus.
'Sukkel, hoe durf je! Heb je geen betere vraag
te stellen? Hoe haal je het in je hoofd om mijn contemplatie te komen verstoren?
Ga direct uit mijn zon, met je miserabele gestalte. Jij, die minder is dan een
worm!'
De jongeling is verbijsterd over dit antwoord. Zijn trotse, beledigde bloed
kookt en jaagt de adrenaline door zijn aderen.
De meester hoort hoe de jonge krijger die
achter hem staat, zijn zwaard uit de schede trekt, zich gereedmakend om hem in
één flitsende beweging te onthoofden.
Maar de meester kijkt onverstoorbaar voor zich uit over het ravijn, en
fluistert:
'Dit is de hel...'
De jonge krijger staat aan de grond genageld. De meester hoort hoe die, na een
korte weifeling, het zwaard terugsteekt in de schede.
'...en dit is de hemel!'
Natuurlijk wil ik niet beweren dat mijn teksten
hetzelfde effect hebben, of maar in de buurt zouden komen, van die van Jezus of
een Zen-meester.
Of van die van King. Of van andere grote en gerenommeerde citatenleveranciers. Dat is ook niet nodig.
Maar één ding is wel duidelijk: de juiste
keuze van de juiste woorden, op het juiste moment en op de juiste plaats, is
beslissend voor de reactie van de ontvanger.
Daarover gaat het volgende stukje: Woorden
in de praktijk.